بسم الله الرحمن الرحیم
نقش والدین در آموزش مهارت دوست یابی
مقدمه
نحمده تعالی و نصلی علی رسوله الکریم
از مهمترین حقوق فرزندان بر گردن والدین راهنمایی کردن آنان و نشان دادن راه درست و بازگو کردن تجربه های اساسی و تلخ و شیرین خود برای آنان است. والدین موظف‌اند با توجه به تجربه‌های خود و آموزه‌های دینی، فرزندان را از خطرات احتمالی جامعه آگاه و محافظت کنند و مسیر رشد و تعالی آنها را هموار سازند. در این میان والدین میدانند که هیچ چیز به اندازه دوست و رفیق و همراه در زندگی آنان تاثیر نگذاشته است و اسباب موفقیت و یا شکست انان را رقم نزده است. یعنی در صورت غفلت در مساله ارزیابی دوستان فرزندانمان به نوعی در تمام عواقب آن شریک خواهیم بود.
قرآن و سنت، بارها به اهمیت انتخاب دوست خوب و دوری از رفیقان بد اشاره کرده‌اند، و روانشناسی تربیتی معاصر نیز تأیید می‌کند که هم‌نشینی و دوستی‌های دوران کودکی و نوجوانی، تأثیر عمیقی بر شخصیت، تصمیم‌گیری‌ها و رفتارهای آینده فرد دارد.
والدین به‌عنوان اولین مربیان و الگوهای فرزندان، باید نسبت به این موضوع حساس باشند و با شناخت درست فضای اجتماعی و دوستان فرزندان خود، در انتخاب دوستان خوب و مثبت به آنان کمک کنند.
در مسیر موفقیت فرزندان، نقش دوست و رفیق بسیار پررنگ و حساس است زیرا هیچ عاملی به اندازه دوستان، بر رفتار، نگرش و سرنوشت فرزندان تأثیرگذار نبوده است. در این مقاله سعی شده والدین را در این نقش حساس همراهی کنیم تا بتوانند وظیفه خود را به نحو احسن در این رابطه انجام دهند.
هادی ابراهیمی
فصل اول: دیدگاه قرآن و سنت درباره اهمیت دوست خوب
1- دوست خوب در قرآن
قرآن کریم بارها به تأثیر دوستان و رفیقان اشاره کرده است. خداوند می‌فرماید:
وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاءُ بَعْضٍ یأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ» (توبه: ۷۱)
یعنی مؤمنان، دوست و یاور یکدیگرند و یکدیگر را به خوبی‌ها تشویق و از بدی‌ها بازمی‌دارند.
دوست خوب، راهنمای انسان و محافظ او در برابر گمراه شدن است.
همچنین، داستانهای متعدد قرآن اشاره ای به اهمیت دوست و همنشین صادق و نیک دارد و از همراهی دوستان دروغگو و دنیا پرست برحذر میدارد.
2– دوست خوب در سنت پیامبر ﷺ
پیامبر ﷺ بسیار زیبا فرمودند:
المرء مع من أحب( کتاب صحیح بخاری)
یعنی انسان با کسی است که او را دوست دارد. این حدیث نشان می‌دهد که تأثیر دوستان بر انسان بسیار زیاد است و ما در رفتار و سرنوشت‌مان شبیه کسانی می‌شویم که با آنها نشست و برخاست داریم.
همچنین میفرمایند:
المرء على دین خلیله، فلینظر أحدکم من یخالل( کتابصحیح بخاری)
یعنی هر کس همنشین خود را الگوی خود می‌گیرد؛ پس باید مواظب باشد که با چه کسی نشست و برخاست می‌کند.
فصل دوم: دیدگاه روانشناسی در اهمیت دوست خوب
روانشناسی امروزی نیز بر تأثیر محیط و دوستان بر رشد شخصیتی و روانی کودکان و نوجوانان تأکید دارد.
دوران کودکی و نوجوانی، حساس‌ترین مراحل شکل‌گیری شخصیت است.
دوستان به‌عنوان الگوهای رفتاری و منبع اجتماعی، می‌توانند رفتارهای مثبت یا منفی را تشدید کنند.
تحقیقات نشان داده‌اند که دوستی با افراد مثبت و با اخلاق، باعث تقویت عزت نفس، افزایش مهارت‌های اجتماعی و پیشگیری از مشکلات روانی مانند افسردگی و اضطراب می‌شود.
برعکس، دوستان ناسالم ممکن است فرد را به سمت رفتارهای پرخطر مانند مصرف مواد مخدر، پرخاشگری و رفتارهای ناهنجار سوق دهند.
فصل سوم: وظایف والدین در انتخاب و هدایت دوست خوب برای فرزندان
قبل از شروع وظایف والدین لازم است بدانیم که بر اساس قواعد دینی توجه والدین به سعادت فرزندان واجب است و در این میان تا زمانی که تربیت فرزندان بر عهده والدین است همانند واجب بودن نفقه باید زمینه های تربیتی را برای فرزندان خود مهیا کنند.
1– آشنایی با دوستان فرزندان
والدین باید محیط زندگی فرزندان و دوستان‌شان را بشناسند و با آنها ارتباط برقرار کنند. شناخت دقیق دوستان، خانواده های آنان، زمینه‌ساز کمک و راهنمایی بهتر خواهد بود. به همین انازه نیز اگر دوستان فرزندان خود را نشناسیم از عکس العمل به موقع و لازم عقب خواهیم ماند.
2- آموزش مهارت‌های انتخاب دوست خوب
والدین باید به فرزندان مهارت‌هایی مانند تشخیص ویژگی‌های دوست خوب، تفاوت میان دوستی سالم و ناسالم، و نحوه حفظ روابط دوستانه را آموزش دهند.
پدر و مادر باید به فرزندان خود آموزش دهند که دوست خوب چه کسی است و چگونه با او دوست شویم و همچنین از ویژگی های دوستان بد برای فرزندانشان گفته و. از عواقب دوستی مشکل دار آنها را اگاه کنند و بترسانند.
3- الگو بودن برای فرزندان
رفتار والدین به‌عنوان الگوی اصلی، بسیار مهم است. اگر والدین خود الگوی دوستی سالم، مهربانی و صداقت باشند، فرزندان نیز این الگو را دنبال خواهند کرد.
همچنین بر والدین لازم است از دوست با خانواده های نامناسب پرهیز کنند و اگر در خانواده ای یکی از اعضای آنها دارای مشکلاتی اخلاقی یا عقیدتی باشد بهتر است ارتباط خود را قطع کنند.
4– ایجاد فضای گفت‌وگو
والدین باید فضایی باز و بدون قضاوت فراهم کنند تا فرزندان بتوانند درباره دوستان و مشکلات خود آزادانه صحبت کنند و از حمایت والدین بهره‌مند شوند.
اگر باب گفتگو بسته شود یا اجازه بیان احساسات داده نشود بر ارتباط فرزندان و والدین تاثیر مخربی خواهد گذاشت و در آینده به راهنمایی آنان در زمینه های مختلف و دوست یابی اعتنایی نمیکنند.
5– نظارت متعادل
نظارت بی‌حد و حصر یا آزادی مطلق، هر دو مضر است. نظارت منطقی و متعادل همراه با اعتماد، بهترین روش برای هدایت فرزندان در انتخاب دوستان است.
البته در بعضی مواقع بر اساس تشخیص والدین نظارت نامحسوس بسیار مورد نیار است تا اگر مشکلی در مساله رفاقت و یا دوستی پیش آمده باشد بلافاصله والدین ورود کنند و با اقدام به وقع مشکل را حل کنند.
6- استفاده از داستان و انیمیشن
بازگوکردن داستانهای مختلف در زمینه دوست خوب و بد و همچنین پخش کارتون و انیمیشن هایی که در رابطه با این موضوع هستند تا با شیوه های مختلف این موضوع مهم تکرار شود و در ذهن کودکان نفوذ کرده و به ملکه ذهن آنها تبدیل شود.
7- گوش دادن فعال و واقعی
با گوش دادن فعال به فرزندان مخصوصا در زمینه مسائل دوست ورفیق میتوانیم براحتی آنها را کنترل کنیم و در پاکسازی دوستان ناباب شرکت موثر داشته باشیم.
نتیجه‌گیری
دوستی و انتخاب دوست خوب از جمله عوامل کلیدی موفقیت و سلامت روانی فرزندان است. قرآن، سنت و علوم تربیتی، همگی بر این موضوع تأکید دارند. والدین به‌عنوان مهمترین مربیان و الگوهای فرزندان وهمچنین اولین آغوش پرورشی آنان، مسئولیت سنگینی در این زمینه دارند و باید با آگاهی و مهارت، فرزندان را در مسیر انتخاب دوستان خوب و سالم هدایت کنند تا آینده‌ای روشن و موفق برای آنها رقم بزنند.
