بسم الله الرحمن الرحیم
“مطالعه، نردبان رشد کودک مسلمان”
مقدمه
نحمده و نصلی علی رسوله الکریم
کودک، بذر امید آینده‌ی امت اسلامی است. برای پرورش نسلی آگاه، خلاق، مؤمن و مسئول، آموزش و مطالعه نقش اساسی دارد. اسلام به عنوان دینی که با واژه «اقْرَأْ» (بخوان) آغاز شد، اهمیت والایی برای دانش و یادگیری قائل است. از این منظر، مطالعه و آموزش از کودکی، نه تنها ضرورت تربیتی، بلکه یک وظیفه دینی برای خانواده‌های مسلمان به‌شمار می‌آید. همچنین این مقاله قصد دارد تا مطالعه در کودکان را همانند یک سنت اصیل اسلامی و فرهنگ والای تربیتی در خانواده ها و میان کودکان و نوجوانان، ریشه ای و عمیق کند.
در این مقاله به ضرورت مطالعه برای کودکان در اسلام، میپردازیم.
مطالعه در قرآن و سنت
اسلام با آیات متعددی مردم را به علم‌آموزی دعوت کرده است. نخستین آیه‌ای که بر پیامبر ﷺ نازل شد:
“اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ” (علق 1) بخوان به نام پروردگارت که خلق نموده است.
این آیه نشان می‌دهد که آغاز بعثت با خواندن و دانایی همراه بوده است. مطالعه، وسیله‌ای برای معرفت و شناخت نسبت به خداوند، هستی و وظایف انسان است.
رسول‌الله ﷺ نیز در احادیث متعددی، جایگاه علم و تعلیم را بیان فرموده‌اند. از جمله:
“طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِيضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ” (ابن ماجه) یادگیری علم بر هر مسلمانی فرض و لازم است.
در این حدیث، طلب علم برای هر مسلمان، اعم از کودک یا بزرگسال، زن یا مرد، فرض دانسته شده است. این جملات نشان‌دهنده‌ی اهمیت آموزش و در نهایت پرورش از سنین پایین است.
نقش والدین در آموزش و مطالعه کودک
در دیدگاه اسلام، خانواده مسئول تربیت دینی، اخلاقی و علمی کودک است. والدین مأمورند که فرزندان خود را با علم مفید، ادب و مهارت‌هایی آشنا کنند که آنان را در دنیا و آخرت موفق گرداند و کوچکترین سهل انگاری از آنان پذیرفتنی نیست.
امام ابوحنیفه رحمه‌الله که خود از بزرگان علم و دانش و عمل و اخلاق است، در سنین بسیار پایین به مطالعه فقه و حدیث پرداخت و مادرش او را نزد علمای کوفه فرستاد. او معتقد بود که باید تعلیم‌وتربیت از کودکی آغاز گردد، و کودک باید با کتاب و اهل علم مأنوس شود.
دیدگاه علمای بزرگ درباره اهمیت مطالعه کودک
امام غزالی رحمه‌الله در احیاء علوم‌الدین بیان می‌فرماید:
“کودک مانند لوح سفید است که هر چه در آن نوشته شود، می‌پذیرد. اگر به علم و ادب آراسته گردد، خوشبخت می‌شود.”
امام ابن تیمیه رحمه‌الله می‌گوید:
“آغاز تربیت با آموزش علم نافع و اصلاح نیت همراه باشد؛ چرا که کودکی که به علم آراسته گردد، در بزرگسالی چراغی برای دیگران می‌شود.”
امام نووی رحمه‌الله در شرح صحیح مسلم، بر تشویق کودکان به حفظ قرآن و حدیث تأکید می‌ورزد و آن را عامل رشد شخصیتی و ایمانی می‌داند.
شیخ عبدالفتاح ابوغده رحمه‌الله در کتاب صفحات من صبر العلماء نمونه‌هایی از کودکانی می‌آورد که در کودکی اهل مطالعه و تحقیق بودند و بعدها از بزرگان امت شدند.
راهکارهای ترویج مطالعه در کودکان مسلمان
1- ایجاد محیط کتاب‌دوست در خانه: خانواده‌ها باید کتابخانه‌ای هرچند کوچک در منزل داشته باشند. البته بهتر است برای کودکان بصورت جدا کتابخانه و کتابهایی مخصوص کودکان در آن گذاشته و شکل و رنگ آن را نیز متناسب با کودکان قرار دهند.
2- الگوسازی والدین: پدر و مادرانی که خود اهل مطالعه هستند، ناخودآگاه کودک را نیز به مطالعه علاقه‌مند می‌کنند.
3- تهیه کتاب‌های مناسب سن و آموزه‌های دینی: کتاب‌های داستانی اسلامی، تاریخ صحابه، زندگی انبیاء، احادیث ساده و مفاهیم اخلاقی به زبان کودکانه می‌تواند بهترین ابزار آموزش باشد.
4- تشویق به پرسش و تحقیق: ایجاد روحیه‌ی سؤال‌گری و جست‌وجو در کودک، او را به مطالعه علاقه‌مند می‌کند.
5- برنامه‌ریزی اسلامی در مدارس و مساجد: مکاتب دینی باید کتاب‌خوانی هدفمند و برنامه‌ریزی شده برای کودکان داشته باشند.
6- هدیه دادن کتاب و ایجاد فرهنگ هدیه کتاب به کودکان
7- گذاشتن مسابقه و تعیین کتاب به عنوان جایزه
8- گذاشتن دوره هایی برای روشن کردن ضرورت مطالعه برای خانواده ها و خود بچه ها و هشدار دادن نسبت به فضای مجازی و دوری از مصالعه.
نتیجه‌گیری
اسلام دینی است که با “خواندن” آغاز شد و با “دانش” پیش می‌رود. مطالعه برای کودک مسلمان، نه فقط برای موفقیت دنیوی، بلکه برای نجات اخروی و بندگی صحیح، لازم است. علمای بزرگ و الگوهای موفق تاریخ و تمدن اسلامی از دیرباز به اهمیت مطالعه و آموزش کودکان تأکید داشته‌اند و تربیت علمی را اساس رشد جامعه اسلامی دانسته‌اند.
پس امروز که ابزارهای گوناگون مطالعه در دسترس‌اند، وظیفه‌ی ماست که نسلی اهل فکر، تحقیق و دانایی تربیت کنیم تا آینده امت به دست کسانی بیفتد که با قرآن، سنت و علم رشد یافته‌اند و این امر مهم جز با ترویج فرهنگ کتاب از کودکی و اضافه‌کردن این عمل زیبا به شخصیت کودک راهی وجود ندارد.
منابع
*قرآن کریم
*ابن ماجه
*احیاء علوم‌الدین، امام غزالی
*شرح صحیح مسلم، امام نووی
*مجموع الفتاوى، ابن تیمیه
*صفحات من صبر العلماء، شیخ عبدالفتاح ابوغده
