بازی
بازی و تفریح از دیدگاه اسلام
اسلام به بازی و تفریح به عنوان بخشی مهم از زندگی توجه دارد و آن را وسیله‌ای برای رشد جسمی، ذهنی و اجتماعی می‌داند. کودکان و نوجوانان برای داشتن رشد سالم نیاز به بازی دارند، چنان‌که پیامبر با نوه‌های خویش بازی می‌کردند و این عمل نشان می‌دهد که بازی نه تنها مجاز است، بلکه برای رشد طبیعی کودک ضروری محسوب می‌شود.
با این حال، اسلام چارچوب‌هایی برای بازی‌ها تعیین کرده است تا اطمینان حاصل شود که سرگرمی‌ها به اخلاق و ارزش‌های اسلامی آسیب نمی‌زنند. برخی بازی‌ها باعث تقویت مهارت‌های اجتماعی، همکاری و نشاط می‌شوند، در حالی که برخی دیگر ممکن است دارای مضامین نامناسب یا اثرات منفی باشند. بنابراین، والدین و مربیان وظیفه دارند محتوای بازی‌ها را ارزیابی کرده و کودکان را به سمت سرگرمی‌های سالم هدایت کنند.
ملاک‌های حلال بودن بازی‌ها در اسلام
بازی از نظر اسلام زمانی قابل است که معیارهای زیر را رعایت کند:
۱. عدم تضاد با اصول اخلاقی و اعتقادی
بازی نباید شامل مضامین غیراخلاقی، بی‌احترامی به مقدسات، یا ترویج رفتارهای ناپسند باشد. قرآن در آیه ۲ سوره مائده تأکید دارد:
«وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَىٰ وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ»
(در کارهای نیک و پرهیزکاری همکاری کنید، و در گناه و ستم همکاری نکنید.)
بازی‌هایی که شامل ترویج خشونت بی‌دلیل، نافرمانی از والدین، دروغ، تمسخر دیگران یا رفتارهای نامناسب باشند، در تضاد با ارزش‌های اسلامی قرار دارند.
۲. پرهیز از قمار و شرط‌بندی
یکی از مهم‌ترین ملاک‌های حلال بودن یک بازی، عدم وجود شرط‌بندی و قمار است. قرآن در آیه ۹۰ سوره مائده می‌فرماید:
«إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَیْسِرُ وَالْأَنْصَابُ وَالْأَزْلَامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ»
(شراب، قمار، بت‌ها و تیرهای قرعه، پلید و از عمل شیطان هستند، پس از آنها دوری کنید.)
بازی‌هایی که بر پایه‌ی شانس و شرط‌بندی مالی باشند، از نظر اسلام ممنوع‌اند، زیرا ممکن است باعث وابستگی، ضرر مالی و ایجاد دشمنی میان بازیکنان شوند.
۳. حفظ سلامت جسمی و روحی
بازی‌ها نباید به سلامت جسمی یا روحی بازیکنان آسیب برسانند. این شامل بازی‌هایی است که خشونت بیش از حد دارند یا موجب اضطراب، استرس و اعتیاد می‌شوند. قرآن در آیه ۱۹۵ سوره بقره می‌فرماید:
«وَلَا تُلْقُوا بِأَیْدِیکُمْ إِلَى التَّهْلُکَةِ»
(خود را با دستان خود به نابودی نیفکنید.)
بازی‌های رایانه‌ای یا فیزیکی که باعث اعتیاد، کم‌تحرکی شدید، آسیب جسمی یا کاهش تعاملات اجتماعی شوند، باید با احتیاط انتخاب شوند.
۴. رعایت عدالت و احترام به دیگران
بازی‌ها نباید باعث ظلم، توهین یا نادیده گرفتن حقوق دیگران و عدالتی شوند. قرآن در آیه ۸ سوره مائده توصیه می‌کند:
(اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَىٰ) عدالت را رعایت کنید که مقام تقوی نزدیک‌تر است.
در بازی‌های گروهی، باید از تقلب، بی‌احترامی و خشونت پرهیز شود. همچنین، بازی نباید منجر به حسادت یا دشمنی میان بازیکنان شود.
۵. تعادل میان بازی و مسئولیت‌ها
اسلام بر تعادل در همه‌ی جنبه‌های زندگی تأکید دارد. بازی نباید باعث غفلت از نماز، تحصیل یا وظایف خانوادگی شود. قرآن در آیه ۷۷ سوره قصص می‌فرماید:
«وَابْتَغِ فِیمَا آتَاکَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَهَ وَلَا تَنسَ نَصِیبَکَ مِنَ الدُّنْیَا»
(در آنچه خدا به تو داده است، سرای آخرت را بجوی، و بهره‌ات را از دنیا فراموش نکن.)
بازی‌ها باید به گونه‌ای تنظیم شوند که در کنار تفریح، افراد از وظایف خود غافل نشوند.
۶. ترویج ارزش‌های مثبت
بازی‌هایی که مهارت‌های ذهنی، خلاقیت، همکاری، صبر و حل مسئله را تقویت می‌کنند، مورد تأیید اسلام هستند. بازی‌های گروهی مانند طناب‌کشی و هفت‌سنگ که موجب همکاری و همدلی می‌شوند، با ارزش‌های اسلامی همخوانی دارند.
اسلام بازی و سرگرمی را نه‌تنها مجاز، بلکه ضروری برای رشد انسان می‌داند، اما چارچوب‌هایی برای آن تعیین کرده است. بازی‌ها باید اخلاقی، سالم و بدون آثار منفی باشند. از قمار، خشونت افراطی، بی‌احترامی و اعتیاد باید پرهیز شود. همچنین، تعادل میان بازی و مسئولیت‌های دینی و اجتماعی باید رعایت گردد. والدین و مربیان نقش مهمی در هدایت کودکان به سمت بازی‌های مفید دارند تا ضمن حفظ فرهنگ اسلامی، زمینه رشد سالم آنها را فراهم کنند.